यसरी पैसामा बेचिन्छन् सरकारी कर्मचारी, दिन्छन् झुटो मूल्याङ्कनः गैर सरकारी संस्थाको संख्या ४६ हजार, कारवाही शून्य
नेपालमा २०७२ मसिंर सम्म ४५ हजार ५ सयवटा गैरसरकारीसस्था(एनजीओ) र २ सय भन्दा बढी अन्तराष्ट्रिय गैरसरकारी सस्था (आइएनजीओ) दर्ता भइसकेका छन् । विकासका लागि भन्दै एनजीओ र आईएनजीओ विभिन्न जिल्लाहरुमा च्याउसरी उम्रिएका छन । ‘के गरेको छ, यति धेरै एनजीओ र आइएनजीओले ?’ च्याउसरी उम्रिएका एनजीओ र आइएनजीओको भुमिका र औचित्यका बारेमा प्रश्न उठ्दै आएको छ ।
कहाँ कति एनजिओ ? अन्य ठाउँभन्दा विकाशमा अगाडि मध्यामञ्चलमा २४ हजार ८ सय ४१ वटा एनजीओ छन । काठमाण्डौमा १२ हजार ६ सय ८७ वटा एनजीओ दर्ता भएका छन् । सिन्धुपाल्चोकमा ४०९ वटा गोरखामा ४४५ वटा र दोलखामा २७० वटा एनजीओ छन । नेपालको ठूलाे जिल्ला डोल्पामा १०० वटा एनजीओ छन् भने सानो जिल्ला भक्तपुरमा ४८६ वटा एनजीओ सञ्चालनमा आएको छन् । कास्कीमा ९८४ वटा एनजीओ चलिरहेका छन् । मनाङ जिल्लामा १७ वटा एनजीओ दर्ता भएका छन् । जाजरकोट जिल्लामा १६५ वटा एनजीओले काम गरिरहेका छन । त्यसैगरि भोजपुरमा ७१ वटा एनजीओले छ भने ताप्लेजुङमा ९१ वटा एनजीओले काम गरिरहेका छन । ६६ वटा एनजीओ संखुवासभा जिल्लामा छन । एनजीओको संख्या धेरै भएतापनि दुर्गममा गएर काम गर्ने एनजीओहरु थोरै छन ।
कसरी खोलिन्छ गैरसरकारी संस्था ? एनजीओ खोल्न कुनै ठूलो तयारी र लगानी लाग्दैन । ७ जना कार्यबाहक सदस्यले विधान बनाउनु पर्छ । विधान बनेपछि जिल्ला प्रशासन कार्यालय र समाज कल्याण परिषदमा दर्ता हुन्छ । सस्था जुन क्षेत्रमा काम गर्नु पर्ने हो त्यो क्षेत्रको स्वीकृति लिनुपर्ने हुन्छ । जस्तै, स्वास्थ्य सम्बन्धी काम गर्नुछ भने स्वास्थ्य मन्त्रालयसँग स्वीकृति लिनुपर्छ । अन्य क्षेत्रमा हो भने सोही अनुसार मन्त्रालयबाट स्वीकृती लिनुपर्छ ।
डोनेशन कसरी आउछ ? एनजीओ दर्ता गरिसकेपछि एनजीओको खातामा सिधै डोनरसँग समन्वय गर्न सकिन्छ । डोनरले एनजीओ तथा आइएनजीओलाइ पैसा पठाउनको लागि नेपाल भित्र या बाहिर जताबाट भएपनि नेपाल सरकारसँग कुनै स्वीकृती लिनु पर्दैन । नेपाल सरकारले डोनरको कुनै पनि आयस्रोत हेर्दैन । एनजीओलाई आफ्नो संस्थाको कार्यको लागि विश्वको जुनसुकै ठाउमा रहेको सस्था वा व्याक्तिबाट पैसा ल्याउन कुनै कानुनी बाधाअड्चन छैन ।
डोनेशन कसरी उपयोग गर्छ ? विदेश वा स्वदेशी डोनरले दिएको पैसाले एनजीओले आफ्नो कार्यक्रमहरु अगाडी बढाउछ । के कार्यक्रम गर्ने ? कुन क्षेत्रमा कुन विषयको कार्यक्रम गर्ने जस्ता विस्तृत विषयको जानकारी समाज कल्याण परिषदलाई जानकारी गराउछ । कार्यक्रम प्रस्तुत गरिसकेपछि समाज कल्याण परिषदले स्वीकृत प्रदान गर्दछ । आफुले गर्न खोजेको काम र कार्यक्षेमा गएर संस्थाहरुले सुरु गर्न थाल्छ । आएको डोनेशन अनुसार आफ्नो क्षेत्रमा आफ्नो तोकिएको समयमै काम सक्नुपर्ने हुन्छ । एनजीओले आफ्नो विधान अनुसार काम सकेर कार्यक्षेत्रबाट बिदा हुनुपर्ने हुन्छ । संस्थाको आर्थिक विवरणको अडिट समाज कल्याण परिषदकै मातहतमा हुन्छ ।
मूल्यांकन र कारवाही कसरी हुन्छ ? सस्थाको कामको सहयोग र नीरिक्षण समबन्धित क्षेत्रको जिल्ला विकास समिति र गाविसले गर्दछ । कामको प्रकृति बजेट र कार्यक्षेत्र हेरेर त्यसको मुल्यांकन र नीरिक्षण गर्छ । २० लाख भन्दा बढीको बजेट लिएर संस्था आयो भने त्यसको नीरिक्षण समाज कल्याण परिषदले गर्छ । २० लाखभन्दा कम बजेटको कार्यक्रम हुँदा त्यसको नीरिक्षण जिल्ला विकास समितिले गर्छ । सो भन्दा कम बजेट आयो भने गाविसले नीरिक्षण र कामको मुल्यांकन गर्छ । यसरी एनजीओ तथा आइएनजीओले सरकारी सस्थाको कर्मचारीहरुलाई सहयोग गरेबापत पारिश्रमिक दिनेभएकाले उनीहरुको विरुद्धमा बोल्दैनन् ।
कारवाही भएको छैन एनजीओ तथा आईएनजीओले काम गरेको नगरेका हेर्ने र उनीहरुलाई कारवाही गराउने भुमिका समाज कल्याण परिषदको हुने परिषदको उपनिर्देशक ईन्दिरा लम्साल बताउछिन । लम्सालका अनुसार परिषदले संस्थालाई काम सन्तोषजनक नभएमा सचेत गराउँदछ । अहिलेसम्म कुनै पनि एनजीओ तथा एनजीओलाई परिषदले कारवाही गरेको छैन । कारवाही नगर्नुको कारणका सम्बन्धमा लम्साल भन्छिन्, ‘हामीले काम नगर्नेहरुलाई चेतावनी दिएका छौँ । त्यसपछि उनीहरुले काम गर्छन । कारवाही गर्नुपर्ने जरुरत नै पर्दैन । ’ कार्यक्रमको स्वीकृत गर्ने बेलामा संस्थाहरुले समाज कल्याण परिषदको कर्मचारीलाई टिम लिडरको रुपमा छनौट गर्छन । ती कर्मचारीलाई सम्बन्धित संस्थाले आर्कषक तलब, भत्ता र यातायात खर्च समेत प्रदान गर्छ । संस्थाबाट आर्कषक पैसा आएपछि मुल्यांकन र नीरिक्षणमा जाने कर्मचारीहरुले सस्थाले काम नगरेपनि त्यसको विरुद्धमा कहिल्लै उत्रिदैनन् । प्रस्तुतिः सागर बुढाथोकी NGo sarkari karmachari
