बेइजिङ । चीनले मौसमलाई प्रभावित गर्ने शक्तिशाली प्रणाली विकासका लागि आफ्नो अत्याधुनिक प्रविधिको परीक्षण गरिरहेको छ । यसबाट उसले तिब्बती पठार क्षेत्रमा उलेख्य रूपमा वर्षा बढाउने लक्ष्य लिएको छ ।

 

तिब्बती पठार एसियाको सबैभन्दा ठूलो ताजा पानीको भण्डार हो ।यो प्रणाली अन्तर्गत तिब्बती डाँडाहरूमा उलेख्य सङ्ख्यामा इन्धन जलाउने च्याम्बरहरू निमार्ण गरिन्छ । 

परियोजनासँग जोडिएका अनुसन्धानकर्ताहरूका अनुरसार यो सञ्जाल प्रयोगमा आउन थालेपछि तिब्बतमा वार्षिक १० अर्ब क्युबिक मिटर वर्षा बढाउन सकिन्छ । यो भनेको चीनको कुल पानी उपयोगको ७ प्रतिशत हो । 

दशौं हजार च्याम्बरहरू तिब्बती पठारको छानिएको स्थानमा निर्माण गरिनेछ । यो सञ्जाल १६ लाख वर्ग किलोमिटरमा फैलने छ, जुन स्पेनले ओगटेकोभन्दा तीन गुणा बढी क्षेत्रफल हो । यो विश्वको यस्तो खालको सबैभन्दा ठूलो परियोजना हुनेछ ।

यी च्याम्बरहरूमा ठोस इन्धन जलाएर सिल्भर आयोडाइड उत्सर्जन गरिन्छ । जमेको पानीजस्तो क्रिस्टल आकारको हुने सिल्भर आइयोडाइडले बादल निर्माण गर्दछ ।

च्याम्बरहरू तिब्बती डाँडाको दक्षिण एसियाबाट आउने मनसुनी हावातर्फ पर्ने भिरालोमा बनाइन्छ । जब यी वर्षा बोकेको वायु डाँडामा ठक्कर खान्छन्, यसले माथितर्फ झोक्का पैदा गर्छ र यी पदार्थहरूलाई बादलमा पु¥याउँछ । यसले वर्षा र हिउँपात गराउँछ ।

“हालसम्म ५०० च्याम्बर निर्माण भएर प्रयोगको हिसाबमा सञ्चालनमा ल्याइसकिएको छ । यसबाट सङ्कलन भएको सूचनाहरू निक्कै सकारात्मक छ ।” एक अनुसन्धानकर्ताले भने ।

यस प्रणालीलाई राज्य नियन्त्रित ‘चाइना एरोस्पेस साइन्स एन्ड टेक्नोलोजी कर्पोरेसन’ले विकास गरिरहेको छ । चीनको प्रमुख अन्तरिक्ष र प्रतिरक्षा कन्ट्राकटर रहेको यो कर्पोरेसनले अन्य महत्वकाङ्क्षी चिनियाँ राष्ट्रिय परियोजनाहरू अगाडि बढाइरहेको छ । यसमा चन्द्रमा अन्वेषण र चीनको अन्तरिक्ष केन्द्र निर्माण पनि रहेको छ ।

अन्तरिक्ष वैज्ञानिकहरूले यी च्याम्बरहरू अक्सिजनको कमी रहने ५००० मिटरभन्दा उच्च स्थलमा पनि आगो बलिरहने हिसाबले निर्माण गरेका छन् ।

हुन त यो विचार नयाँ होइन । अमेरिका र अन्य केही देशहरूले यस्तै परीक्षण सानो स्थानमा गरिसकेका छन् । तर यसलाई विशाल स्तरमा प्रयोगमा ल्याउने देश भने चीन हो ।

यी च्याम्बरहरूको दैनिक प्रयोगलाई अत्यन्त सटिक रूपमा यथार्थ समयमा सूचना सङ्कलन गर्ने हिन्द महासागरको मनसुनी क्रियाको निगरानी गरिरहेको ३० वटा साना मौसम भूउपग्रहको समूहले निर्देशित गर्छ ।

एसियाको पानीट्याङ्की भनेर चिनिने तिब्बती पठार यसमा रहेका भीमकाय हिमताल र विशाल भूमिगत पानीको भण्डार एसियाका प्रमुख नदीहरूको पानीको स्रोत हो । तिब्बल मूल भएका एसियाका ठूला नदीहरू एल्लो, याङत्से, मेकङ, सालवीन, ब्रह्मपुत्र हुन् ।

यी नदीहरूले चीन, भारत, नेपाल, लाओस, म्यानमार र अन्य कैयौँ देशहरूको पानीको आवश्यता पूर्ति गर्छ ।

तर पछिल्लो समय यो महादेशभरी बढेको पानीको मागले गर्दा तिब्बत पनि पानीको लागि एसियाली देशहरूमा हुने सङ्घर्षको केन्द्रीय विषय बन्न सक्छ ।

एसियाको आधा जनसङ्ख्याको पानीको स्रोत रहेको तिब्बतको कैयौं हिस्सा भने वर्षैभरी मरुभूमि जत्तिकै सुख्खा रहने गर्छ । यसको अधिकांश भागमा वार्षिक १० से.मि.भन्दा कम पानी पर्नेगर्छ । अमेरिकी भूगर्भ अनुसन्धानका अनुसार वार्षिक २५ से.मि.भन्दा कम वर्षा हुने स्थानलाई मरुभूमिमा गणना गरिन्छ ।

ओसिलो वायु चिसिएर वायुमण्डलमा तैरिरहेका पदार्थहरूसँग ठक्कर खाएर गहुँगो भएपछि वर्षा हुन्छ । बलिरहेको च्याम्बरमा निस्कने सिल्भर आयोडाइडले वर्षा बन्न आवश्यक पदार्थ प्रदान गर्छ ।

एउटा च्याम्बरले ५ किलोमिटरसम्म फैलने बाक्लो बादल बनाउँछ ।“कहिले काहीँ हामीले भट्टी बाल्न सुरु गर्नासाथ हिउँ पर्न थाल्यो । कुनै जादू हेरिरहेजस्तो हुन्थ्यो ।” अनुसन्धानदाताले भने ।

यो परियोजनाको सबैभन्दा ठूलो चुनौती भनेको भट्टी निरन्तर बालिराख्नु हो । अनुसन्धानको सुरुमा अक्सिजनको अभावले आगो निभिरहन्थ्यो । तर डिजाइनमा गरिएको धेरै सुधारपछि च्याम्बर अब महिनौं र वषौं मर्मतबिना चलिरहन्छ ।

सञ्चार र अन्य विद्युतीय उपकरणहरू सौर्य ऊर्जाबाट र च्याम्बर भने मोबाइल एप मार्फत हजारौं किलोमटिर टाढाबाट पनि चलाउन सकिन्छ । च्याम्बरको प्रयोग गरेर वर्षा गराउने यो प्रविधिमा प्लेन, ड्रोन वा तोपको प्रयोगबाट वायुमण्डलमा सिल्भर आयोडाइड पड्काएर वर्षा गराउने प्रविधिमा भन्दा एक स्पष्ट फाइदा रहेको छ ।

“अन्य तरिकामा नो–फ्लाई जोनको घोषणा गरिनुपर्छ । यसले गर्दा त्यसमा समय धेरै लाग्ने र अफ्ठ्यारो हुने गर्छ ।” अनुसन्धानदाताले भने । साथै यो तरिकाले मूल्य पनि कम पर्छ ।

अनुसन्धानले भावी दिनमा तिब्बतको पठारमा मौसम परिवर्तनका कारणले कठोर खडेरी पर्ने देखिएको छ । यसैको तयारीका लागि पनि भविष्यमा यिनको प्रयोग हुने देखिएको छ ।

हाल यो परियोजनालाई बेइजिङको केन्द्रीय सरकारको अनुमतिका पर्खिएर बसिरहेको छ ।