एजेन्सी : एसियाका दुई ठूला शक्ति राष्ट्रहरु सीमा विवादका कारण हिंसात्मक झडपमा उत्रिएपछि सेप्टेम्बरमा सुरुवातामा अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले नयाँदिल्ली र बेइजिङबीच सीमा विवाद समाधानका लागि मध्यस्थता गर्न तयार भएको बताएका थिए । अर्को मुलुकको भूमि जबरजस्ती आफ्नो दाबी गर्ने चिनियाँ चाल नयाँ भने होइन । विगतमा पनि चीनले यस्ता थुप्रै घटनाहरु भएका छन् । विस्तारवादी, कम्युनिष्ट शासनले १४ देशहरूको सीमा अतिक्रमण गरेको छ र २१ मुलुकहरुसँग सीमा विवाद छ । भारतसँगको बेइजिङको हालको समस्या ‘स्टण्डअलोन’ मुद्दा होइन तर प्राकृतिक रुपमा पनि धेरै पुरानो हो भन्‍ने प्रमाणित हुन्छ । अफगानिस्तान, भुटान, भारत, कजाकिस्तान, किर्गिजस्तान, लाओस, मंगोलिया, म्यानमार, नेपाल, उत्तर कोरिया, पाकिस्तान, रसिया, ताजिकिस्तान र भियतनामलगायतका मुलुकसँग चीनको सीमा जोडिएको छ । यी मुलुकसँग चिनको सीमा समस्या अफगानिस्तान दुई देशहरू अफगानिस्तानको बदखान प्रान्तको वखान जिल्लामा रहेको वाखान कोरिडोर भनेर चिनिने सिमाना चीनसँग जोडिएको छ । सन् २९६३ मा हस्ताक्षर भएको द्विपक्षीय सन्धिको बाबजुद चीनले उक्त प्रान्तको केही भाग अवैध रूपमा कब्जा जमाएको छ । भुटान केही महिना अघि चीनले भूटानको साक्तेङ वन्यजन्तु आरक्षणलाई “विवादित” क्षेत्र भनी दाबी गरेको थियो । “विवादित” क्षेत्र तावाङ नजिक छ, जुन भारतको अरुणाचल प्रदेशको मुख्य सहर हो । ब्रुनेई चीनले स्प्राटली टापुको दक्षिणी भागको दाबी गरेको छ भने ब्रूनेईले दक्षिण चीन सागरमा यसको हिस्सा रहेको बताउँदै निरन्तर द्वन्द्व हुने गरेको छ । कम्बोडिया बेइजिङले प्रायः कम्बोडियाको केही अंश ऐतिहासिक आधारमा दावी गरेको छ । भारत भर्खरको सीमा विवाद बाहेक चीनले भारतको अरुणाचल प्रदेशलाई आफ्नो अधिकारको दाबी गरेको छ । सबैभन्दा अधिक जनसंख्या भएका दुई देशहरू छिमेकी पनि हुन् । ३, ४८८ किलोमिटरको सीमा जोडिएको छ । चीनले अवैध रूपमा ३८००० वर्ग किलोमिटरको भभारतीय क्षेत्र लद्दाखमा ओगटेको छ, जसलाई अक्साइ चिन भनेर चिनिन्छ । यो क्षेत्र चीनको लागि रणनीतिक महत्वको छ किनकि यसले तिब्बत र सिन्जियाङलाई जोड्दछ । बेइजिङको विस्तारवादी नीतिले नै एलएसीमा हालसालै विभिन्‍न झडपहरु भएका थिए । इन्डोनेसिया जनवरीमा, इन्डोनेसियाले चीनलाई नटुना टापुहरूको नजिक अवैध रूपमा माछा मार्ने र ‘टापु-गस्ती रणनीति’ प्रयोग गरेको आरोप लगाएको थियो । दुबै देशहरू माथि उल्लिखित टापुहरू र दक्षिण चीन सागरको केही अंशहरुमा दाबी गर्दै विवाद जारी छ । जापान चीन र जापान सेन्काकू टापु र रयुकु टापुहरूमा लडिरहेका छन् । यसबाहेक, दक्षिण चीन सागर र पूर्वी चीन सागरमा एक सागरमा पनि आइडिनेटिफिकेशन जोन विषयमा बहस भइरहेको छ । काजाकिस्तान चीन र काजाकिस्तानबीच १,५३३ किमिको सिमाना जोडिएको छ । किनकी चीन र रुसबीचको बफर क्षेत्रको रूपमा काजाकिस्तानले काम गरेको छ । चीनले एकतर्फी रूपमा काजकिस्तान क्षेत्र दाबी गरेको छ र आफ्नो दाबीको २२ प्रतिशत भूमि कब्जा गरिसकेको छ । किर्गिजस्तान चीनले पूरै किर्गिस्तानलाई आफ्नो दाबी गरेको छ । सन् १९९९ को सम्झौताको अन्तर्गत देशले १२५०वर्ग किलोमिटर भूमप चीनलाई हस्तान्तरण गर्नुपरेको थियो । लाओस चीनले ऐतिहासिक आधारमा बहुसंख्यक लाओस आफ्नो स्वामित्वमा रहेको दाबी गरेको छ । मलेशिया चीन-मलेसिया विवाद स्पार्टी टापुमा छ । रिपोर्टका अनुसार चीनलाई “मिलिशिया” जहाजहरू समुद्रको किनारमा रहेको मलेशियन ड्रिलशिप वेस्ट कपेलाको छायाँमा समुद्र छाड्न बाध्य पारेको थियो । अमेरिकी र अष्ट्रेलियाली युद्धपोतहरूले विवादास्पद पानीमा प्रवेश गरेपछि चिनियाँ जहाजहरू समुद्र छाड्न बाध्य भएका थिए । मंगोलिया अर्को देश जुन चीनले ऐतिहासिक आधारमा दाबी गरेको छ । मंगोलियाको चीनसँगको ४६७७ किलोमिटर सीमा जोडिएको छ । नेपाल चीनले नेपालको भागलाई तिब्बतको रूपमा दाबी गरेको छ । प्रतिवेदनका अनुसार चीनले नेपालमा १२ वटा रणनीतिक रूपमा महत्त्वपूर्ण क्षेत्र ओगटेको छ । दुई देशहरू बीच १४४० किलोमिटरको सीमा जोडिएको छ । उत्तर कोरिया दुई देशबीच १४१६ किमी सीमा जोडिएको छ । जबकि मुख्य विवाद जापानको सागर हो । चीनले बाकडु माउन्टेन र ज्यान्डाओ दाबी गरेको छ । फिलिपिन्स स्पार्टली टापुको अर्को विवाद फिलिपिन्ससँग छ । स्कारबोरो रीफ पनि विवादको एक हिस्सा हो । बेइजिङले सम्झौताको प्रस्ताव राखेको छ भने फिलिपिन्सले उक्त क्षेत्रलाई उनीहरूको नभएको बताएको छ । रसिया चीनले १६०,०० वर्ग किलोमिटर १९९१, १९९४ र सन् २००५ मा द्विपक्षीय सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेको थियो । चीनले एकतर्फी जमिन दाबी गरेको छ । सीमा विवाद समाधानका लागि रुसले ठूलो भूभाग गुमाइसकेको छ । सिंगापुर सिंगापुरसँगको चीनको विवाद मुख्यतया उत्तर अमेरिकी सेनालाई पानीमा राख्नका लागि आफ्ना चिनियाँ समकक्षहरूलाई आफ्नो अनुसार राख्ने कारणले भएको हो । दक्षिण कोरिया आकिनदेखि जापान, दक्षिण कोरिया र चीनको एक ओभरल्यापि एयर डिफेन्स आईडेन्टिफिकेशन जोन र लियोडोको बारेमा विशेष आर्थिक क्षेत्रमा विवाद छ । लिओडो रक दक्षिण कोरियाबाट१४९.६६ किलोमिटर र चीनबाट २८६.४६ किलोमिटरको दूरीमा अवस्थित छ । ताइवान चीनले ताइवानको सार्वभौमिकतालाई बेवास्ता गर्दै सम्पूर्ण ताइवानलाई आफ्नो दावी गरेको छ । यो विवाद म्याकलफिल्ड बैंक, प्यारासेल टापु, स्कारबरो टापु, स्प्राटली टापु र दक्षिण चीन सागरका केही अंशहरूमा छन् । ताजिकिस्तान चीनले ऐतिहासिक आधारमा ताजकिस्तान आफ्नो दाबी गरेको छ । तिब्बत भारतको अरुणाचल प्रदेशको साथसाथ चीनले तिब्बतलाई आफ्नो अधिकारको रूपमा दाबी गरेको छ र यस क्षेत्रको सार्वभौमिकतालाई कमजोर पारेको छ ।