'उपहार कूटनीति' मार्फत अफ्रिकामा जासुसी अभियान सञ्चालन गर्दै चीन
Dilip Prakash Karki:
बेइजिङ- युक्रेन युद्धको परिप्रेक्ष्यमा विश्वका प्रमुख शक्तिहरू राजनीतिक र अर्थतन्त्रका लक्ष्यहरूका सन्दर्भमा आफ्नो भविष्यको रोडम्याप बनाउन व्यस्त भइरहेको समयमा चीनले अफ्रिकामा आफ्नो जासुसी संयन्त्रलाई बलियो बनाउन उपहार कूटनीतिलाई सशक्त ढंगले अघि बढाएको छ।
अफ्रिकी महाद्वीपमा भएको खनिज र अन्य प्राकृतिक स्रोतको दोहन गर्दै वर्तमान र भविष्यका सम्पत्तिहरूको सुरक्षा गर्न चीनले जासुसी अभियान तीव्र बनाइरहेको पाइएको छ। शून्य कोभिड नीतिका कारण चीनले स्वदेशमा सामना गरिरहेको आर्थिक मन्दीको बाबजुद पनि चीनले अफ्रिकाका देशहरूलाई भवन, स्टेडियम, प्रहरी मुख्यालय र अन्य पूर्वाधार उपहार दिने कामलाई निरन्तरता दिइरहेको छ।
१४-१७ जुलाई जाम्बियाले चीन-वित्त पोषित केनेथ काउन्डा अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्रमा अफ्रिकी संघको मध्य-वर्ष शिखर सम्मेलनको आयोजना गर्यो। अतिआधुनिक सम्मेलन केन्द्रको मुख्य हलमा २५०० सिट क्षमता रहेको छ। जिम्बाब्वेले हालसालै चीनद्वारा १४० मिलियन डलरको लागतमा निर्मित ६ तले संसदीय भवनको उद्घाटन गरेको छ। १० अर्ब डलरभन्दा बढीको बाह्य ऋणसँग संघर्ष गरिरहेको भूपरिवेष्ठित दक्षिणी अफ्रिकी देश जिम्बाव्बेले चीनबाट उपहारस्वरूप संसदीय भवनको अनावरण गरेको हो। चीनले अफ्रिकामा निर्माण गरेको यो २६ औं संसदीय भवन थियो।
द हेरिटेज फाउन्डेशन अमेरिकामा आधारित थिंक ट्यांकका अनुसार चीनले हालैमा मोजाम्बिक, लेसोथो, गिनी-बिसाउ र मलावीलगायत कम्तीमा २६ अफ्रिकी देशहरूमा संसदीय भवनहरू निर्माण, विस्तार वा पुनर्निर्माणको काम गरेको छ। कम्तिमा २४ राष्ट्रपति वा प्रधानमन्त्री निवासहरू, कम्तिमा ३२ सैन्य वा प्रहरी प्रतिष्ठान र कम्तिमा १९ वटा विदेशी मामिलासम्बन्धी भवन निर्माण गरिरहेको छ। यो सबै चीनको उपहार कूटनीति अन्तर्गत पर्दछ।
पूर्वी एसियाली मुलुक चीनले हाल इथियोपियाको राष्ट्रिय राजधानी अदिस अबाबामा रोग नियन्त्रण र रोकथाम मुख्यालयका लागि अफ्रिका केन्द्रहरूको निर्माणमा आर्थिक सहयोग गरेको छ। ९० हजार वर्ग मिटर क्षेत्रफलमा निर्माण भएको यो बृहत् आयोजना यसै वर्षको डिसेम्बरमा सम्पन्न हुने अपेक्षा गरिएको छ।
बेइजिङले २० करोड डलरमा अफ्रिकन युनियनको मुख्यालय बनाएर सन् २०१२ मा उपहारस्वरूप अदिस अबाबालाई हस्तान्तरण गरेपछि इथियोपियामा चीनको लगानीमा बढ्दै गएको पाइन्छ। सन् २०२२ को जुलाईमा चीनले ४ करोड डलरको लागतमा जुलियस न्येरेरे नेतृत्व विद्यालयको आर्थिक सहयोग गर्दै तान्जानिया सरकारलाई हस्तान्तरण गरियो। मोजाम्बिक, सियरा लियोन र युगान्डामा परराष्ट्र मन्त्रालयका भवनहरू हाल चीनबाट उपहारस्वरूप निर्माण भइरहेका छन्।
सन् २०१८ मा फ्रान्सेली अखबारले मोन्डेले अफ्रिकामा शून्य लागतमा ठूला पूर्वाधार परियोजनाहरूलाई आर्थिक सहयोग गर्नुको पछाडि चीनको उद्देश्यलाई खुलासा गर्यो। अज्ञात अफ्रिकी संघ स्रोतहरू उद्धृत गर्दै फ्रान्सेली दैनिकले पाँच वर्ष (२०१२ देखि २०१७ सम्म) अदिस अबाबामा रहेको चीनद्वारा निर्मित अफ्रिकन युनियनको मुख्यालयलाई पूर्वी एसियाली देश चीनले प्राकृतिक स्रोतहरुको दोहनको क्षेत्र बनाएको पाइन्छ।
मोन्डेले जनवरी सन् २०१७ मा त्यस्ता गतिविधिहरू पत्ता लगाइयो जब प्राविधिकहरूले मध्यरात र बिहान २ बजेको बीचमा भवन खाली भए पनि डाटा उपयोगको शिखरमा रहेको देखे। फ्रान्सेली दैनिकले अफ्रिकन युनियनको सबै गोप्य डाटा सांघाईको सर्भरमा प्रतिलिपि भइरहेको बताएको छ।
मिडिया रिपोर्ट अनुसार, चीन द्वारा ह्याकिङको खोज पछि अफ्रिकी संघले कथित रूपमा आफ्नै सर्भरहरू प्राप्त गरेको र तिनीहरूलाई पुन: कन्फिगर गर्न खोज्दा चीनले अस्वीकार गरेको पाइएको छ। सन् २०१८ मा अल्जेरियन र इथियोपियाका अधिकारीहरूले कुनै पनि शंकास्पद सामग्री र माइक्रोफोनहरूको लागि जाँच गर्दै भवनमा कम्बो गरे। फेब्रुअरी २०२१ मा फाइनान्सियल टाइम्सले एक अमेरिकी अधिकारीलाई उद्धृत गर्लै चीनले अदिस अबाबामा बनाएको रोग नियन्त्रण र रोकथाम मुख्यालयका लागि अफ्रिका केन्द्रहरू बेइजिङले 'अफ्रिकाको जीनोम डाटा' मा जासुसी गर्न प्रयोग गर्ने बताइएको छ।
चीनले उपहारस्वरूप राष्ट्रपति भवन वा विदेश मन्त्रालयजस्ता संवेदनशील संरचनाहरूमा जासुसी उपकरण जडान गरेको पाइएको छ। जर्ज वाशिङ्टन विश्वविद्यालयका प्राध्यापक डेभिड शिनलाई साउथ चाइना मर्निङ पोस्टले उद्धृत जब यस्ता पूर्वाधारहरू नि:शुल्क रूपमा निर्माण गरिन्छन्, उनीहरूले अनिवार्य रूपमा यस्तो संरचना निर्माण गर्छन्। स्वार्थ को द्वन्द्व; तिनीहरूको भित्री उद्देश्यका लागि बग्ने सम्भावनालाई नकार्न सकिँदैन।
यद्यपि, विश्लेषकहरूका बीचमा चिन्ताको विषय के छ भने यी भौतिक सम्पत्तिहरूसँगै चीनले धेरै अफ्रिकी देशहरूमा अन्तर-सरकारी दूरसञ्चार नेटवर्कहरू पनि विकास गरेको छ। हुवावे र ट्रान्ससन समूह जस्ता चिनियाँ कम्पनीहरूले डिजिटल पूर्वाधार मात्र होइन स्मार्टफोन पनि विकास गरेका छन्। अफ्रिकामा निर्मित यी स्मार्टफोनहरू चिनियाँ कम्पनीहरूको पहुँच बढाउने पैसा हस्तान्तरण सेवाहरूको लागि पहिले नै स्थापित एपहरूसँग आउँछन्।
अफ्रिकी नागरिकहरूले यस्तो डिजिटल प्रविधिको उपलब्धतालाई उपयोगी ठाने पनि तिनीहरूले अनजानमा चीनलाई उनीहरूको व्यक्तिगत वित्तीय गतिविधिहरू अवलोकन गर्ने मौका दिइरहेका छन्। केही विश्लेषकहरूले भने कहिलेकाहीं चिनियाँ दूरसञ्चार प्रविधिहरू अफ्रिकी देशहरूले असन्तुष्टहरूलाई लक्षित गर्न प्रयोग गरिरहेका पनि छन्।
भ्वाइस अफ अमेरिकाले युगान्डा र रुवान्डाका सरकारहरूले चिनियाँ टेक विशाल हुवावेको सहयोगमा उनीहरूको व्हाट्सएप र स्काइप खाताहरू ह्याक गरेर असन्तुष्टहरूलाई लक्षित गरेको रिपोर्ट गरेको थियो। अफ्रिकामा चीनका गतिविधिहरूमा प्रकाश पार्दै हेरिटेज फाउन्डेशनले भने कि बेइजिङको उपहार कूटनीतिले दुईवटा उद्देश्यहरू पूरा गर्दछ: पहिलो, यसले अफ्रिकी नेताहरूको आन्दोलनमाथि निगरानी राख्न चीनलाई मद्दत गर्छ; दोस्रो, यसले अफ्रिकी देशहरूलाई राष्ट्रसंघ र विश्व व्यापार संघ तथा अन्य अन्तर्राष्ट्रिय फोरमहरूमा सहयोगको सबैभन्दा भरपर्दो स्रोत बनाउन मद्दत गर्छ।
वाशिंगटन डीसीमा आधारित थिंक ट्यांकले २०१९ को घटनालाई उद्धृत गरेको छ। जब ३७ अफ्रिकी राष्ट्रहरूले सिनजियाङ क्षेत्रमा चीनको उइघुरहरूको मानवअधिकार उल्लंघनको पक्षमा खुला पत्र लेखेका थिए। त्यसैगरी जुन २०२० मा, २५ अफ्रिकी देशहरूले विवादास्पद हङकङ राष्ट्रिय सुरक्षा कानूनमा जेनेभामा संयुक्त राष्ट्र मानव अधिकार परिषदमा चीनलाई समर्थन गरेका थिए। र यो वर्ष अक्टोबर ६ मा बेलायत, टर्की र अमेरिकाले ४७ सदस्यीय मानवअधिकार परिषद्मा चीनमा उइगर र अन्य जातीय अल्पसंख्यकहरू विरुद्धको कथित अधिकार उल्लङ्घनको बारेमा बहस गर्ने प्रस्ताव ल्याएपछि धेरै अफ्रिकीहरूमध्ये एउटा मात्र (सोमालिया) काउन्सिलमा रहेका देशहरूले बहसको पक्षमा मतदान गरे भने बाँकीले बहसको विपक्षमा मतदान गरे। यसले चीनले आफ्नो सहयोग कूटनीतिका माध्यमबाट मुलुकहरुलाई कब्जामा पार्ने काम गरेका छन्।
