जम्मु-काश्मीर । जम्मु र काश्मीरमा कुखुरा पालनको लामो इतिहास छ, परम्परागत खेती विधिहरू शताब्दीयौं पुरानो हो। यद्यपि, हालका वर्षहरूमा यस क्षेत्रले महत्त्वपूर्ण आधुनिकीकरण र विस्तारको समय पार गरेको छ।

नयाँ प्रविधिहरू र उन्नत प्रजनन प्रविधिहरूको परिचयले कुखुरा उत्पादनमा र गुणस्तरमा वृद्धि भएको छ। यस क्षेत्रलाई परिवारहरूको लागि पूरक आय र प्रोटीनयुक्त खानाको स्रोतबाट महत्त्वपूर्ण राजस्व उत्पन्न गर्ने प्रमुख व्यावसायिक गतिविधिमा रूपान्तरण गरेको छ।

यो वृद्धिलाई खाद्यान्‍न बानीमा आएको परिवर्तन, मध्यम वर्गको वृद्धि र उनीहरुको बढ्दो आम्दानी, उद्योगमा निजी कम्पनीको उपस्थिति र बजारमा पोल्ट्री उत्पादनको बढ्दो मागलगायत धेरै कारणले श्रेय दिन सकिन्छ ।

केन्द्र प्रशासित राज्यमा सरकारले पोल्ट्री क्षेत्रको विकासलाई बढावा दिन प्रमुख भूमिका खेलेको छ। यसले कृषकहरूलाई सहयोग गर्न र उद्योगको विकासलाई प्रोत्साहन गर्न किसानहरूलाई अनुदान र आर्थिक सहायता प्रदान गर्ने, घरपछाडि कुखुरापालनलाई प्रवर्द्धन गर्ने, तालिम र क्षमता अभिवृद्धि कार्यक्रमहरू स्थापना गर्ने, कुखुरापालनमा आधुनिक प्रविधिको प्रयोगलाई प्रोत्साहन गर्ने जस्ता विभिन्न पहल र योजनाहरू कार्यान्वयन गरेको छ। तर, बढ्दो मागसँगै यो क्षेत्र आयातित पोल्ट्री उत्पादन र कच्चा पदार्थमा निर्भर हुन थालेको छ, जो चिन्ताको विषय बनेको छ र स्थानीय पोल्ट्री उद्योगलाई नोक्सानमा गरेको छ ।

पोल्ट्री क्षेत्रलाई दिगोपन र आत्मनिर्भरताको बाटोमा राख्नको लागि कृषि उत्पादन विभागले कृषि र सम्बद्ध क्षेत्रहरूको समग्र विकासको लागि आफ्नो मिशन अन्तर्गत 'जम्मु-काश्मीरमा पोल्ट्री विकासको लागि रोडम्याप' स्वीकृत गरेको छ। 

यस क्षेत्रमा स्थानीय उद्यमले शिक्षित युवाहरूका लागि रोजगारी सिर्जना गर्ने अवसरका रूपमा पनि हेर्न सकिने एसीएसले बताए। जसका लागि परियोजनाअन्तर्गत विभिन्न हस्तक्षेपहरू कार्यान्वयन भइरहेका छन्। आगामी पाँच वर्षमा यो आयोजनाअन्तर्गत ४२० वटा उद्यम र ४ हजार २५० प्रत्यक्ष रोजगारी सृजना हुने उनले बताए ।

'जम्मु-काश्मीरमा पोल्ट्री विकासको लागि रोडम्याप'  कृषि र सम्बद्ध क्षेत्रहरूको समग्र विकासको लागि गठित समितिले सिफारिस गरेपछि जम्मू र काश्मीर प्रशासनले अनुमोदित २९ परियोजनाहरू मध्ये एक हो। प्रतिष्ठित समितिको अध्यक्षता डा. मंगला राई, पूर्व महानिर्देशक र कृषि, योजना, तथ्याङ्क र प्रशासन क्षेत्रका अन्य दिग्गजहरू जस्तै अशोक दलवाई, सीईयोडा. पी के जोशी, सचिव, डा. प्रभात कुमार, बागवानी आयुक्त डा. एच. एस. गुप्ता, पूर्व निर्देशक अटल दुल्लू, अतिरिक्त मुख्य सचिवसहित रहेका छन्।'

परियोजनाले जम्मु र कश्मीरको कृषि क्षेत्रलाई कुखुरापालन उद्योगमा विशेष ध्यान दिएर परिवर्तन गर्ने अपेक्षा गरिएको छ। 'यो परियोजनाले पोल्ट्री उद्योगका तीनवटै भर्टिकललाई समेट्छ, जसमा ब्रोइलर उद्योगलाई खुवाउन दिन-पुरानो ब्रोइलर कुखुरा उत्पादन गर्ने, अण्डाको माग पूरा गर्न सघन र फ्री-रेन्ज मोडमा लेयर फार्महरू स्थापना गर्ने र फिडको स्थापना मार्फत गुणस्तरीय दाना उत्पादनलाई बढावा दिनेकाम गरिरहेको छ।'