काठमाडौं । ‘नेपालको राष्ट्रिय पहिचान के हो ?’ ‘यसका आधार के हुनसक्छन् ?’ यस विषयमा धेरै बहस र विवादास्पद अभिव्यक्ति पनि आउँदैछन् ।

 

यस विषयमा धार्मिक अभियन्ता समेत रहेका बुद्धिजीवी तथा मानवअधिकार आयोगका पूर्व सदस्य डा. केबी रोकायाको आफ्नै मत छ । राष्ट्रिय पहिचानले नै देशलाई बलियो बनाउने भन्दै ‘थ्रि पिलर थ्योरी’ अघि सार्दैछन् डा. रोकाया ।

 

उनका अनुसार ‘थ्रि पिलर थ्योरी’ अर्थात् शाहवंशीय राजसंस्था, नेपाली सेना र हिन्दुधर्म नै नेपालको राष्ट्रिय पहिचानका आधार हुनसक्छन् । तत्कालकाल लागि गणतन्त्रवादी दलहरुले यसलाई अस्विकार गरे पनि अन्ततः यही सिद्धान्त सही सावित हुने उनको जिकिर छ ।

 

‘यदी तपाईँलाई नेपाल भन्ने देश चाहिन्छ भने यसका लागि खास आधार त चाहियो,’, उनले भने, ‘ती तीन आधारले नै नेपालको राष्ट्रियता जोगाउनसक्छन् । अन्यथा देश भन्ने नै नरहन सक्छ ।’

 

बाह्य शक्तिको प्रभाव

डा. रोकाया भन्छन्, ‘हामीले आफैँले अनुभुत गरेर हाम्रा मान्यता र विश्वास बनाउनुपर्ने थियो । जो भएन । जे पनि बाहिरी शक्तिको प्रभावबाट तय भएका छन् ।’

 

संघीयता, मानवअधिकार, प्रजातन्त्र जस्ता मुद्धा पनि बाहिरी शक्तिराष्ट्रको प्रभावमा परेर नेपालमा लागू गरिएको कुरा प्रति असन्तुष्ट छन् उनी । ति मुद्धालाई नेपालमा लाद्ध्ने काम गरियो भन्दै त्यस्तो प्रबृत्तिको विरोध गर्छन् डा. रोकाया ।

 

‘हाम्रोमा कहाँ थियो महिला अधिकार हनन् ?’, रोकाया सोध्छन्, ‘मानवअधिकार, प्रजातन्त्र पनि हामी आफैँले अनुभुत गरेर बनाएनौँ । विदेशीले नै लाद्ध्ने अवस्था भयो ।’

 

हरेक कुरामा हामीले हाम्रा मौलिक कुरा त्यागेको भन्दै पश्चिमी एजेन्डामा नेपाल हिँडिरहेको उनको तर्क छ । आफ्ना सबै कुरा नराम्रा र बाहिरका सबै राम्रा भन्ने मान्यता स्थापित भएको उनले बताए । आफू पनि धेरै वर्ष त्यस्ता कुराबाट प्रभावित भएको तर पछिल्लो समय ‘रियलाईज’ गरेको उनको भनाइ छ ।

 

छाडातन्त्र

धर्मनिरपेक्षता नै छाडातन्त्रको मूल जरो ठान्छन् उनी । युरोप नै छाडातन्त्रको मुहान भएको बताउँदै त्यसको नक्कल गर्न नहुने उनको तर्क छ । पश्चिमा छाडातन्त्र पछ्याउँदै जीवनशैली त्यही अनुरुप भएकोमा उनको चिन्ता छ ।

 

पश्चिमाहरु पहिले नै शक्तिशाली भएकोले नेपाल जस्ता विकाशोन्मुख मुलुहरुले उनीहरुकै मुल्य मान्यता स्थापित गर्दैआएको उनले बताए । ‘संसार यदी पूर्वीय दर्शनको आधारमा चलेको भए कुनै पनि विश्वयुद्ध हुँदैनथे,’ उनले भने, ‘युरोपका मुलुकहरुले धर्म त्यागेर हिंसाको बाटो लागे । हामी पनि त्यही बाटो जाँदैछौँ । यो गलत हो । समाज कहाँ पुग्यो ?’

 

यसबाहेक नेपालमा महिला हिंसा नरहेको पनि उनको जिकिर छ । तर विदेशीहरुले नै लादेर अधिकारका मुद्धा उठाएको उनको भनाइ छ । यस्ता जटिलताका बीच नेपालले आफ्नो मौलिक पहिचान बनाउनुपर्ने डा. रोकायाले बताए ।