कपाल झरेर चिन्तित हुनुहुन्छ आईसक्यो स्थायी उपाए
स्वस्थ, सुन्दर कपाल महिला मानिसको पहिचान हो । मानिसको सुन्दरतमा कपालले पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको हुन्छ । तर दुर्भाग्यवस कपाल झरेर रुप नै फरक भएका हामीले धेरै व्यक्तिहरु देख्ने गर्दछौं । विशेष गरी पुरुषमा यो समस्याले सताउने गरेको छ । कपाल उमार्ने तथा झर्नबाट रोक्ने भन्दै भ्रमपूर्ण औषधीको बेच्नेहरु प्रसस्तै छन । जसको विश्वास परी पैसा खर्च गरेपनि नतिजा शुन्य हुन्छ ।
कपाल झरेर तक्लु भएका धेरै व्यक्तिहरु अस्थायी र झन्झटिलो विग लगायर हिँडेको पनि देखेका छौं । चिकित्सा विज्ञानले अब यस्ता समस्याहरुबाट छुट्कारा दिलाएको छ । झरेको कपाल फर्काउन प्रविधिको विकास भएको छ ।
जुन छोटो समयम विश्वमै प्रचलित भएको छ ।
यो प्रविधि नेपालमा समेत भित्रिएको धेरै कमलाई मात्र जानकारी छ । कतिले कपाल प्रत्यरोपण गरेर नतिजा हासिल गरिसकेको अवस्था पनि छ । एकपटक खर्च गरेर स्थायी समाधान हुने कपाल प्रत्यारोपण गरेर असमयमै बुढो देखिने समस्याबाट मुक्ति पाउन खोज्ने पनि बढेका छन् ।
किन झर्छ कपाल
एउटा सामान्य स्वस्थ टाउकोमा लगभग एक लाखवटा कपाल हुन्छन
प्रति १ सेमीको दूरीमा दुईसयवटा कपालको घनत्व हुन्छ ।
पुरुषको कपाल सामान्यतया २० वर्ष पछि झर्न थाल्छ ।
एन्ड्रोजेनेटिक एलोपेसिया, जुन अभिभावकको जिन एन्ड्रोजन (मेल सेक्स होर्मोन) बच्चामा वंशाणुगत हुँदा हुने संयुक्त असर हो ।
एन्ड्रोजेनेटिक एलोपेसिया जीनको असर बच्चामा आमा पक्षबाट बढी हुने पाइएको छ ।
पुरुषको मुडुलोपन सामान्यतया टाउकोको अघिल्लो भागबाट सुरु हुन्छ । जसलाई नाइट्रेम्पोरल रिसेसन भनिन्छ ।
जुन विस्तारै पछाडि तिर बढ्छ । तथापि टाउकोको पछाडीको भाग कपालको स्थायी क्षेत्र हुन्छ, जहाँ बुढेसकालमा पनि त्यस कपाल झर्दैन ।
कहाँ बाट सुरु भयो
यो तथ्यलाई आधार मानेर विश्वमै पहिलो पटक सन् १९५० को दशकतिर अमेरिकास्थित न्युर्ओका ड्रमोलोजीस्ट नरम्यान ओरेन्टेरिकले टाउकोको पछाडीको भागबाट खालि भएको स्थानमा कपाल प्रत्यारोपण गर्ने कुराको प्रयोग गरे । उनले आफ्नो प्रयोगमा टाउको पछाडी भागबाट ग्राप्ट निकालेर कपाल नभएको ठाउँमा रोप्दा त्यही प्रकारले नयाँ कपाल आएर बढे जसरी त्यो ग्राफ्ट आफ्नो असली ठाउँ बढ्थ्यो ।
त्यस्तै उनको सिद्धान्तलाई थप परिष्कृत गर्दे पि. ओनजरले सेफ डोनरबाट धेरै स्थायी कपालहरु निकाल्न सकिन्छ र त्यसलाई प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ भन्ने तथ्य अघि सारे । यसलाई सामान्य भाषामा भन्नु पर्दा सेफ डोनर जोनबाट ट्रान्सप्लान्टेड भएका कपालको विशेषता भनकोे आफ्नो असली ठाउँ (जुन टाउको पछाडी हुन्छ) त्यो ठाउँको कपालजस्तै हुन्छ । कहिल्यै झर्दैन ।
कसरी निकालिन्छ त कपाल ?
डोनर क्षेत्र अर्थात् टाउकोको पछाडि र दाह्रीबाट दुई विधिद्वारा कपाल निकाल्न सकिन्छ ।
स्ट्रीप विधिः
जुन छालाको १० देखि १५ से.मीलामो र १ देखि १.५ सि.मी चौडा हेयर फोलिसिस सहितको स्ट्रीप टाउकोको पछाडीको भागबाट निकालिन्छ । जसले गर्दा टाउको पछाडीको भागमा लामो खत बस्छ । अब त्यो स्ट्रीबाट खाली ठाउँमा प्रत्यारोपण गर्न एक–एक फोलोसिस छुटाइन्छ ।
फोलिक्युलर युनिट एक्स्ट्रयाक्सन(एफयुईर्)े विधिः
यो बिधी विश्वमै आधुनिक तरिका हो । यसमा एक–एक फोलिसीस युनिट अथवा ग्राफ्टलाई निकालिन्छ । जुन घाउ एक दुई हप्तामा सञ्चो भएर जान्छ । यसरी निकाल्दा खत बस्दैन । यो प्रवधि अनुसार कपाललाई निकालेर स्टोर नगरी तुरुन्तै प्रत्यारोपण गरिन्छ । यसले कपाल मर्ने संभावना कम हुन्छ र कपाल निकालेर स्टोर गर्दा ५ डिग्री भन्दा कम तापक्रममा राख्नुपर्छ ।
यसरी गरिन्छ कपाल प्रत्यारोपण
कपाल प्रत्यारोपण गर्दा टाउकाको पछाडिपट्टिको भागको कपाल जसलाई ‘एन्ड्रोजेन इन सेन्सेटिभ एरिया’ भनिन्छ । त्यही भागको कपाल निकालेर कपाल झरेको भागमा एक–एकवटा ग्राफ्ट प्रत्यारोपण अर्थात् रोप्ने काम गरिन्छ ।
सर्जरीको माध्यमबाट कपाल प्रत्यारोपण गर्दा मानिसलाई बेहोस बनाउनु पर्दैन । कपाल निकाल्ने र प्रत्यारोपण गर्ने भागमा अस्थायी एनेस्थेसिया दिएर प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ । यसरी रोपेको कपाल २ देखि ३ हप्ता पछाडि झर्छ । तर १० देखि १६ हप्ताको बीचमा कपाल अझ बाक्लो भएर उम्रिन्छ । २ हजारवटा ग्राफ्ट कपाल प्रत्यारोपण गर्न ६देखि ८ घण्टाको समय लाग्छ ।
प्रत्यारोपण पछिको हेरचाह
प्रत्यारोपण गरिसकेपछि डोनर क्षेत्रलाई ब्यान्डेज र पेपरटेप प्रयोग गरेर छोपिन्छ ।
४८ देखि ७२ घण्टा भित्र निकालिन्छ । ब्यान्डिज निकाले पश्चात त्यसमा एन्टीबायोटिक ओन्टीमेन्ट सात दिन लगाउनु पर्छ ।
कपाल रोपिको क्षेत्रलाई भने खुल्ला अथवा लोस क्यापले छोप्नु पर्दछ । ताकी त्यस क्षेत्रमा कुनै संक्रमण नहोस् ।
ट्रान्सप्लान्ट गरिसकेको ७२ घण्टा पछि क्लिनिकमै आएर बेबी स्याम्पूले सफा गरिन्छ ।
ट्रान्सप्लान्ट गरिसकेको १ वर्षसम्म एक प्रकारको औषधी प्रत्यारोपण गरिएको क्षेत्रमा लगाउन सुझाव दिइन्छ । जसले ट्रान्सप्लान्टेड कपालमा रक्त सञ्चार गर्न र कपाल छिटो बढन् मद्धत गर्छ ।
प्रत्यारोपण पछि देखिने सामान्य असरहरु
कुनै औषधीप्रति एलर्जी हुने, चिन्ता बढेजस्तो महशुश हुने, हल्का ब्लिडिङ हुने सामान्य समस्या देखा पर्छन् । शल्यक्रियापछि केही प्यासेन्टहरुमा डोनर क्षेत्रमा वा कपाल रोपिएको क्षेत्रमा दुखाई महसुस हुन सक्छ । जुन व्यक्तिपिच्छे फरक हुन सक्छ । केहीमा आँखा सुनिने हुन्छ, जुन एक हप्ता जतिमा हराएर जान्छ ।
प्रत्यारोपण गरिएको कपाल ४८ देखि ७२ घण्टा पछि बढ्न शुरु हुन्छ । ५ महिना पछि कपाल कटाउन मिल्ने हुन्छ । करिब एक वर्ष भित्र कपालको बाक्लो भएर आउँछ र मुन्डन गरेपनि फेरि कपाल पलाइरहन्छ ।
प्रत्यारोपण गरिएको कपाल झर्छ की झर्दैन ?
प्रत्यारेपण गरिएको कपाल एक दुई महिनामै झर्छ । र त्यही जराबाट नयाँ कपालहरु पलाउन थाल्छन् । तिन चार महिना भित्र पूर्ण रुपमा पलाउने गर्दछ ।
यसबाट दिमागमा असर पर्छ की गर्दैन ?
असर पदर्नै किनभने टाउकोमा पाँचवटा पत्रहरु हुन्छन् । सबैभन्दा माथिको छालामा कपाल हुने गर्दछ । हाम्रो दिमागलाई यी पत्रहरु भन्दा तल रहेको स्कोल बोनले संरक्षण गरेको हुन्छ । कपाल प्रत्यारोपण चाहिँ छालामा गरिने भएकाले कुनै असर गर्दैन ।
कपाल प्रत्यारोपण गर्दा क्यान्सर हुने सम्भावना हुन्छ भन्ने भ्रम पाइन्छ । जुन सत्य होइन । किनभने यो भनेको केबल एक ठाउँको कपाल अर्को ठाउँमा सार्ने मात्र हो । यो कुनै शरीरमा केमिकल मिलाउने अथवा क्यान्सर गराउने एजेन्ट मिलाउनु होइन ।
कसलाई प्रत्यारोपण गर्न सकिदैन ?
जसलाई मधुमेह भएको छ । उनीहरुको भने मधुमेह नियन्त्रणमा आएपछि मात्र कपाल प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ ।
कारण कपाल निकालेको ठाउँमा संक्रमण बढ्न सक्छ । त्यस्तै अरु कुनै समस्याले अप्रेशन थिएटरमा जाँदा कुनै कुराको एलर्जी छ भने नगराउँदा राम्रो हुन्छ । कुनै रोगका कारण कपाल झरेको छ भने त्यस्तो अवस्थामा पनि ट्रान्सप्लान्ट गर्नु हुँदैन ।
जुन छोटो समयम विश्वमै प्रचलित भएको छ ।
यो प्रविधि नेपालमा समेत भित्रिएको धेरै कमलाई मात्र जानकारी छ । कतिले कपाल प्रत्यरोपण गरेर नतिजा हासिल गरिसकेको अवस्था पनि छ । एकपटक खर्च गरेर स्थायी समाधान हुने कपाल प्रत्यारोपण गरेर असमयमै बुढो देखिने समस्याबाट मुक्ति पाउन खोज्ने पनि बढेका छन् ।
किन झर्छ कपाल
एउटा सामान्य स्वस्थ टाउकोमा लगभग एक लाखवटा कपाल हुन्छन
प्रति १ सेमीको दूरीमा दुईसयवटा कपालको घनत्व हुन्छ ।
पुरुषको कपाल सामान्यतया २० वर्ष पछि झर्न थाल्छ ।
एन्ड्रोजेनेटिक एलोपेसिया, जुन अभिभावकको जिन एन्ड्रोजन (मेल सेक्स होर्मोन) बच्चामा वंशाणुगत हुँदा हुने संयुक्त असर हो ।
एन्ड्रोजेनेटिक एलोपेसिया जीनको असर बच्चामा आमा पक्षबाट बढी हुने पाइएको छ ।
पुरुषको मुडुलोपन सामान्यतया टाउकोको अघिल्लो भागबाट सुरु हुन्छ । जसलाई नाइट्रेम्पोरल रिसेसन भनिन्छ ।
जुन विस्तारै पछाडि तिर बढ्छ । तथापि टाउकोको पछाडीको भाग कपालको स्थायी क्षेत्र हुन्छ, जहाँ बुढेसकालमा पनि त्यस कपाल झर्दैन ।
कहाँ बाट सुरु भयो
यो तथ्यलाई आधार मानेर विश्वमै पहिलो पटक सन् १९५० को दशकतिर अमेरिकास्थित न्युर्ओका ड्रमोलोजीस्ट नरम्यान ओरेन्टेरिकले टाउकोको पछाडीको भागबाट खालि भएको स्थानमा कपाल प्रत्यारोपण गर्ने कुराको प्रयोग गरे । उनले आफ्नो प्रयोगमा टाउको पछाडी भागबाट ग्राप्ट निकालेर कपाल नभएको ठाउँमा रोप्दा त्यही प्रकारले नयाँ कपाल आएर बढे जसरी त्यो ग्राफ्ट आफ्नो असली ठाउँ बढ्थ्यो ।
त्यस्तै उनको सिद्धान्तलाई थप परिष्कृत गर्दे पि. ओनजरले सेफ डोनरबाट धेरै स्थायी कपालहरु निकाल्न सकिन्छ र त्यसलाई प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ भन्ने तथ्य अघि सारे । यसलाई सामान्य भाषामा भन्नु पर्दा सेफ डोनर जोनबाट ट्रान्सप्लान्टेड भएका कपालको विशेषता भनकोे आफ्नो असली ठाउँ (जुन टाउको पछाडी हुन्छ) त्यो ठाउँको कपालजस्तै हुन्छ । कहिल्यै झर्दैन ।
कसरी निकालिन्छ त कपाल ?
डोनर क्षेत्र अर्थात् टाउकोको पछाडि र दाह्रीबाट दुई विधिद्वारा कपाल निकाल्न सकिन्छ ।
स्ट्रीप विधिः
जुन छालाको १० देखि १५ से.मीलामो र १ देखि १.५ सि.मी चौडा हेयर फोलिसिस सहितको स्ट्रीप टाउकोको पछाडीको भागबाट निकालिन्छ । जसले गर्दा टाउको पछाडीको भागमा लामो खत बस्छ । अब त्यो स्ट्रीबाट खाली ठाउँमा प्रत्यारोपण गर्न एक–एक फोलोसिस छुटाइन्छ ।
फोलिक्युलर युनिट एक्स्ट्रयाक्सन(एफयुईर्)े विधिः
यो बिधी विश्वमै आधुनिक तरिका हो । यसमा एक–एक फोलिसीस युनिट अथवा ग्राफ्टलाई निकालिन्छ । जुन घाउ एक दुई हप्तामा सञ्चो भएर जान्छ । यसरी निकाल्दा खत बस्दैन । यो प्रवधि अनुसार कपाललाई निकालेर स्टोर नगरी तुरुन्तै प्रत्यारोपण गरिन्छ । यसले कपाल मर्ने संभावना कम हुन्छ र कपाल निकालेर स्टोर गर्दा ५ डिग्री भन्दा कम तापक्रममा राख्नुपर्छ ।
यसरी गरिन्छ कपाल प्रत्यारोपण
कपाल प्रत्यारोपण गर्दा टाउकाको पछाडिपट्टिको भागको कपाल जसलाई ‘एन्ड्रोजेन इन सेन्सेटिभ एरिया’ भनिन्छ । त्यही भागको कपाल निकालेर कपाल झरेको भागमा एक–एकवटा ग्राफ्ट प्रत्यारोपण अर्थात् रोप्ने काम गरिन्छ ।
सर्जरीको माध्यमबाट कपाल प्रत्यारोपण गर्दा मानिसलाई बेहोस बनाउनु पर्दैन । कपाल निकाल्ने र प्रत्यारोपण गर्ने भागमा अस्थायी एनेस्थेसिया दिएर प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ । यसरी रोपेको कपाल २ देखि ३ हप्ता पछाडि झर्छ । तर १० देखि १६ हप्ताको बीचमा कपाल अझ बाक्लो भएर उम्रिन्छ । २ हजारवटा ग्राफ्ट कपाल प्रत्यारोपण गर्न ६देखि ८ घण्टाको समय लाग्छ ।
प्रत्यारोपण पछिको हेरचाह
प्रत्यारोपण गरिसकेपछि डोनर क्षेत्रलाई ब्यान्डेज र पेपरटेप प्रयोग गरेर छोपिन्छ ।
४८ देखि ७२ घण्टा भित्र निकालिन्छ । ब्यान्डिज निकाले पश्चात त्यसमा एन्टीबायोटिक ओन्टीमेन्ट सात दिन लगाउनु पर्छ ।
कपाल रोपिको क्षेत्रलाई भने खुल्ला अथवा लोस क्यापले छोप्नु पर्दछ । ताकी त्यस क्षेत्रमा कुनै संक्रमण नहोस् ।
ट्रान्सप्लान्ट गरिसकेको ७२ घण्टा पछि क्लिनिकमै आएर बेबी स्याम्पूले सफा गरिन्छ ।
ट्रान्सप्लान्ट गरिसकेको १ वर्षसम्म एक प्रकारको औषधी प्रत्यारोपण गरिएको क्षेत्रमा लगाउन सुझाव दिइन्छ । जसले ट्रान्सप्लान्टेड कपालमा रक्त सञ्चार गर्न र कपाल छिटो बढन् मद्धत गर्छ ।
प्रत्यारोपण पछि देखिने सामान्य असरहरु
कुनै औषधीप्रति एलर्जी हुने, चिन्ता बढेजस्तो महशुश हुने, हल्का ब्लिडिङ हुने सामान्य समस्या देखा पर्छन् । शल्यक्रियापछि केही प्यासेन्टहरुमा डोनर क्षेत्रमा वा कपाल रोपिएको क्षेत्रमा दुखाई महसुस हुन सक्छ । जुन व्यक्तिपिच्छे फरक हुन सक्छ । केहीमा आँखा सुनिने हुन्छ, जुन एक हप्ता जतिमा हराएर जान्छ ।
प्रत्यारोपण गरिएको कपाल ४८ देखि ७२ घण्टा पछि बढ्न शुरु हुन्छ । ५ महिना पछि कपाल कटाउन मिल्ने हुन्छ । करिब एक वर्ष भित्र कपालको बाक्लो भएर आउँछ र मुन्डन गरेपनि फेरि कपाल पलाइरहन्छ ।
प्रत्यारोपण गरिएको कपाल झर्छ की झर्दैन ?
प्रत्यारेपण गरिएको कपाल एक दुई महिनामै झर्छ । र त्यही जराबाट नयाँ कपालहरु पलाउन थाल्छन् । तिन चार महिना भित्र पूर्ण रुपमा पलाउने गर्दछ ।
यसबाट दिमागमा असर पर्छ की गर्दैन ?
असर पदर्नै किनभने टाउकोमा पाँचवटा पत्रहरु हुन्छन् । सबैभन्दा माथिको छालामा कपाल हुने गर्दछ । हाम्रो दिमागलाई यी पत्रहरु भन्दा तल रहेको स्कोल बोनले संरक्षण गरेको हुन्छ । कपाल प्रत्यारोपण चाहिँ छालामा गरिने भएकाले कुनै असर गर्दैन ।
कपाल प्रत्यारोपण गर्दा क्यान्सर हुने सम्भावना हुन्छ भन्ने भ्रम पाइन्छ । जुन सत्य होइन । किनभने यो भनेको केबल एक ठाउँको कपाल अर्को ठाउँमा सार्ने मात्र हो । यो कुनै शरीरमा केमिकल मिलाउने अथवा क्यान्सर गराउने एजेन्ट मिलाउनु होइन ।
कसलाई प्रत्यारोपण गर्न सकिदैन ?
जसलाई मधुमेह भएको छ । उनीहरुको भने मधुमेह नियन्त्रणमा आएपछि मात्र कपाल प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ ।
कारण कपाल निकालेको ठाउँमा संक्रमण बढ्न सक्छ । त्यस्तै अरु कुनै समस्याले अप्रेशन थिएटरमा जाँदा कुनै कुराको एलर्जी छ भने नगराउँदा राम्रो हुन्छ । कुनै रोगका कारण कपाल झरेको छ भने त्यस्तो अवस्थामा पनि ट्रान्सप्लान्ट गर्नु हुँदैन ।
