सनातन विधिअनुसार १२ बर्ष गुरुकुलमा शिक्षादिक्षा लिएपछि अन्तिममा गरिने संस्कार भनेको दिक्षान्त हो । दिक्षान्तमा चेलो परमसत्यका रुपमा एउटा श्लोक भन्छन् जसको अंश यस्तो छ:

मातृ देवो भवः पितृ देवो भवः आचार्य देवो भवः

 माता, पिता र गुरु देवताजस्तै महान हुन्छन् । शास्त्रमा पिताका बारेमा धेरै कुरा भनिएको छ । जस मध्ये एउटा मार्मिक भनाइ छः नास्ति पितृ समंमः तिर्थमः । अर्थात मातापिताको सेवा गर्ने तिर्थस्थल धाइरहनै पर्दैन । मातापिताको सेवा गर्नु नै धर्म कमाउँनु हो । अहिले परिस्थिति फेरिएको देखिन्छ । जान्नेसुन्ने भएपछि मान्छे सात समुन्द्र धाउँछ । पैसा कमाउँछ । विन्दास खर्च गर्छ ।

तर, बुबाआमालाई सम्झनपनि सम्झदैन । औपचारिकरुपमा बुढाबुढीले के सोचे होलान् भनेर मन राख्नका लागि मात्रै सम्झने बानी धेरैको हुन्छ । तरुनी छोरी वा छोराले ‘मिस यू’ भनेर केटा वा केटीलाई दिनमा दर्जनौं फोन गर्दा मुस्किलले बुबाआमाको पालो आउँछ । केटा वा केटीका लागि मनपरी खर्च गर्नेले बुबाआमाको उपचार गर्दासमेत हिसाव गर्न थाल्दछ । यहींनेर हाम्रो संस्कार, सस्कृति र सन्तानधर्म भत्किएको छ । बुबाआमाले केही भने वचन लाईहाल्नेहरु टोलटोलमा देखिन्छन् । बुबालाई थर्काएर पुरुषार्थ प्रर्दशन गर्नेहरुले मर्यादा पुरुषोत्तम रामको कथा बुझ्न जरुरी छ । रामलाई मर्यादा पुरुष किन भनियो भन्ने धेरैलाई थाहा नहुनसक्छ । बुबाले बनबास जानु भनेपछि उनी कुनै सवाल जवाफ नगरी बनबास गएका थिए । बुबाको मर्यादा राखेकाले उनी मर्यादा पुरुष भएका हुन् । आज बुबाले सन्तानकै भलाइका लागि अर्ति दिँदासमेत अपाच्य हुँने स्थिति छ । शास्त्रमा भनिएको छः

सुनी जननी सोही सुतु वडभागी जो पितु मातु वचन अनुरागी ।

अर्थात जसले आमाबुबाको वचनको पालना गर्दछ ऊ सबैभन्दा भाग्यमानी हुन्छ । बुबाआमाको श्रद्धा गर्ने र उहाँहरुको हृदयलाई चोट नपुर्याउने व्यक्तिलाई घुमाइफिराइ लाभ भएकै हुन्छ । मानिस लाभका लागि बुबाआमाबाट टाढिन्छ । अन्तिममा उसले सबै गुमाइसकेको हुन्छ । भौतिकरुपमा बाध्यतावश टाढा हुनु एउटा हो । तर, जो सन्तान आमाबुबाबाट भावानात्मकरुपमा टाढा छ, उसलाई कुनै न कुनै रुपमा पश्चताप र पीडा आइलागेकै हुन्छ । आखिर उसले जे संस्कार सिकायो, त्यही संस्कार उसका सन्तानमा सर्ने हो । एक दिन बुबाआमा त हरेक नरनारी हुनैपर्छ । एउटा भनाइ बडो सान्र्दभिक लाग्छ । न बाप बडा न भैया सबसे बडा रुपैयाँ । बुबा र दाजुभाइ भन्दा रुपैयाँलाई देख्ने प्रवृत्ति जवरजस्त भएको छ । सम्पत्तिलाई सन्तुष्टिभन्दा माथि राखिएको छ । शास्त्रमा यस्तो प्रवृत्तिका बारेमा पनि उल्लेख गरिएको छ । सर्वम् द्रव्य प्रतिष्ठितमः अर्थात पैसा नै सबैभन्दा ठूलो ठान्ने सोच । यो अत्यन्त खतरनाक सोच हो । यसले पैसाका लागि जेपनि गर्ने प्रवृत्तिको विकास गरेको छ । पैसा भए सबै आउँछ भन्ने सोचको विकास परिवारले नै पैदा गरिदिन्छ ।

परिवारमा सानैदेखि सन्तानलाई पैसाभन्दा ज्ञान ठुलो भन्ने बोध गराउँन आवश्यक छ । तपाईले पैसा ठूलो ठान्नुहुन्छ भने तपाईको सन्तानले पनि त्यसै ठान्छ । अन्तिममा बुबाआमा भन्दा ठूलो पैसै हुन्छ । त्यसपछि तपाई पछुताएर के हुन्छ र  ?

अहिलेको समस्या भनेको परिवारभित्रको विग्रह हो । हातमा स्मार्ट फोन छ तर परिवारका बीचमा संवाद छैन । व्यक्तिवादी सोच छ र परिवारको वेवास्ता छ । बुबा भोकै छ, छोरो क्याविनमा मस्ति गरिरहेको छ । किनभने हामीले छोराछोरीलाई महंगा मोबाइल, मोटरसाइकल दिऔं । भड्किला स्कुल कलेजमा पढायौं तर संस्कारमा ध्यान दिएनौं । यस्तो स्थिति सन्तानमा बुबा आमालाई बायोलोजिकल रिलेसन अर्थात जैविक सम्बन्ध मात्रै भएको व्यक्तिका रुपमा हेर्ने सोच पैदा हुनपुग्छ । त्यहाँ भावनात्मक सम्बन्धको विकास हुंन पाउँदैन ।

तपाईं सन्तान हो भने आज आफ्नो अनुहार आफैं हेर्नुहोस् । बुबाका लागि के गरेँ रु आफैंलाई प्रश्न गर्नुहोस् । आजको दिनमा पनि तपाई बुबाका लागि उपहार किन्न जाँदा दश पटक सोचेर लोभ गर्नुभएको छ भने तपाईं सन्तानमा त्यो सर्छ सर्छ । तपाईं बुबा हो भनेपनि एक पटक आफ्नो सन्तानलाई हेर्नुहोस । उसले वेवास्ता गरेको छ भने आफैंलाई प्रश्न गर्नुहोस्ः कस्तो संस्कार दिइएछ रु सुकदेव जस्तो गुणवान छोरो जन्माउँने चाहना सबैमा हुन्छ । तर, सुकदेबलाई सुकदेब बनाउनका लागि वेदव्यासजस्तो बाऊपनि चाहिन्छ ।

Father's Day