यसरी खुलेको थियो गगनको हिमालय जाभा
कात्तिक २५ । अस्ट्रेलिया पाँच वर्ष बस्दा दुईवटा लत लाग्यो, कफी र चकलेटको । घोट्टिएर काम गर्नुपर्ने र टुप्पी कसेर पढ्नुपर्ने दिन औंसी/पूर्णे जसरी फेरिरहन्थे । सुत्न/खान ठेगान हुन्नथ्यो, निद्रा भगाउन कफी पिउनुपर्यो, शरीरलाई क्यालोरी पुर्याउन चकलेट खानुपर्यो ।
निद्रा भगाउन पिउँदै जाँदा लत बसेको कफीले कुनै दिन सफल व्यापारी बनाउला भन्नेचाहिँ उनको दिमागमा आएको थिएन । गगन प्रधानले ‘हस्पिटालिटी' को काम गर्नेछु भन्नेचाहिँ बाल्यकालमै निधो गरेका थिए । ट्राभल एजेन्सी चलाउने बुवाले होटेलमा हुने विभिन्न कार्यक्रममा परिवारलाई लिएर जाने गर्थे ।
यसै क्रममा हस्पिटालिटीमै जान्छु भन्ने धारणा ३ कक्षामै पढ्दा दिमागमा आएको थियो, डाक्टर
÷इन्जिनियर बन्ने कुरा अरुलाई आएजस्तै । लक्ष्यलाई पछ्याउँदै आइकम पास गरेपछि उनी होटेल म्यानेज्मेन्ट पढ्न अस्ट्रेलिया गए, सन १९९५ मा । पढ्ने पैसा जुटाउन काम गर्नुपथ्र्यो, पुग्ने पैसा जम्मा भएपछि कलेज जान्थे । यही बेला थियो, उनी कफी/चक्लेटको अम्मली भएको ।
सन् २००० मा घर फर्किएको तेस्रो दिनमै उनी पाँचतारे होटेलमा जागिरे भए । तर, एक साता नबित्दै उनलाई लाग्यो, म यो कामका लागि जन्मिएकै हैन । उनी अस्ट्रेलिया फर्किने गरी यहाँ आएका थिएनन् । बरु, अस्ट्रेलिया पुगेकै दिन उनले ठानेका थिए, पढाइपछि यहाँ बस्दिन, नेपाल फर्किन्छु ।
अस्ट्रेलियामै बस्दा उनले देखेका थिए-केही साथी अब नेपालमै काम गर्ने भनेर आए, केही महिना बसे, अन्तमा यहा“ मेरो काम छैन भन्दै अस्ट्रेलिया नै फर्किए । यो सबै देखेका उनी मचाहिँ कुनै हालतमा फर्किन्न, मुलुकमै केही गर्छु भनेर दह्रो मन बनाएर आएका थिए ।
कफी पसल खोल्ने दिमागमा आयो । काठमाडौंमा कफी कल्चर ठ्याम्मै थिएन । पाँचतारे होटेलमा समेत इन्स्ट्यान्ट (धेरैजसो नेसक्याफे) सर्व गर्थे, जुन कफीका असली पारखीका लागि हुँदै होइन । कफी पारखी इन्स्ट्यान्ट कफी भन्नसाथ नाक खुम्च्याउँछन् । अन्नपूर्ण कफी सपमा पनि एस्प्रेस्सो मेसिन थिएन । कफी पसल खोल्न सर्भेका लागि उनले सातवटा प्रश्न राखेर प्रश्नावली बनाए ।
विभिन्न कर्पोरेट हाउस, बैंक, पसल आदिको ढोका ढोका चहारेर प्रश्नावली भराए । प्रश्नावलीमा आएका उत्तरले उनलाई उत्साहित बनायो । अधिकांशले उनले खोल्न चाहेको कफी पसलमा दिनमा तीन चोटी आउने उत्तर लेखेका थिए । यसपछि उनी कफीको तालिम लिन अमेरिका गए । तीन हप्ताको ट्रेनिङ कफीको ‘क्रप टू कप' सिकाउने खालको थियो । कफीखेती कसरी गर्नेदेखि ग्राहकलाई कपमा कसरी सर्व गर्नेसम्मको कुरा उनले सिके । कफी बनाउने मेसिन आदि लिएर फर्किए ।
उनले हेरिटेज प्लाजाको ग्राउन्ड फ्लोरमा कफी पसल खोलेका थिए । त्यहाँ पसल खोल्नुमा पनि उनको अस्ट्रेलियाको एक्सपोजरले काम गरेको थियो । अस्ट्रेलियामा ठूलो कम्प्लेक्सको ग्राउन्ड फ्लोरमा सानो कफी पसल हुन्थ्यो जहाँ कम्प्लेक्समा काम गर्नेहरू बेला-बेला कफी÷चुरोट खान उत्रिन्थे र अफिसमा उक्लिन्थे । हेरिटेज प्लाजामा त्यतिबेला थुप्रै आफिस थिए ।
ती अफिसमा काम गर्नेहरू कफी-चुरोट पिउन उक्लिन्छन् भन्ने विश्वास भयो । हेरिटेज प्लाजामा अफिस त टन्नै थिए, अस्ट्रेलियाको त्यो दृश्य यहाँ देखिएन । हजार, १२ सयको व्यापार थियो । एउटा घटनाले कथा अन्तै मोडियो । उनको सानो पसल, तर बिजुलीको बिल महिनामा ७० हजार प्लसको आउँथ्यो । एक दिन उनले पसलको सवमिटर अफ गरे । सातवटा अफिसमा झ्याप्प बत्ती गयो ।
उनको अनुमान सही सावित भयो-सात ठाउँमा बिजुली खपत हुँदा उनको सवमिटर घुम्ने रहेछ । हेरिटेजको व्यवस्थापन ठेकेदारले पैसाचाहिँ सबैसँग छुट्टाछुट्टै लिने रहेछ । त्यसपछि व्यवस्थापन ठेक्का लिएका भारतीय उनीबाट तर्किन थाले । ‘उनले मसँग जे हुनु भैहाल्यो, अब यस्तो हुँदैन मात्र भन्दिएको भए म पसल कन्टिन्यू गर्थे,' गगन सम्झिन्छन् । तर, कफीको सफल कथा लेखिन घटना अन्तै मोडिनु थियो ।
अस्ट्रेलियामै पढेका आनन्द गुरुङ उनको कफी पसलमा आइरहन्थे । उनले गगनसँग प्रस्ताव राखे, ‘ठमेलमा मेरो घर छ, त्यही कफी पसल खोलेर साझेदारी गरौं । ठमेलमा हिमालयन जाभा खुल्यो । घरवाला आनन्द साझेदार, आनन्दै थियो । तर व्यापार उत्साहजनक भएन । ठूलो ठाउ“मा एक पटकमा ३, ४ जनाभन्दा बढी ग्राहक हुन्थेनन्, पूरै कफी पसल सुनसान देखिन्थ्यो । व्यापार ४, ५ हजारको हुन्थ्यो ।
सफलताका लागि फेरि एउटा टर्निङ प्वाइन्ट आउनपथ्र्यो, आयो । कफी पसलमा एउटा टेलिभिजन थियो । खासमा, गगन २० इन्चको टीभी किन्न गएका थिए । चिनेकै टीभी बिक्रेताले उनलाई किस्तामा पैसा तिर्नु भनेर ५० इन्चको टीभी भिडाइदिए । त्यसमा उनीहरू कफीका डकुमेन्ट्री देखाउँथे । न्यूज पनि लगाउँथे । सन् २००२ को विश्वकप फुटवल सुरु भयो ।
एक दिन एकजना ग्राहकले फुटबल लगाउनुस् भने । उनले पनि लगाइ दिए । त्यसपछि त ५० इन्चको स्क्रिनमा फुटबल हेर्नेको भीड हिमालयन जाभामा लाग्न थाल्यो । भर्खर मोबाइल सेवा सुरु भएको थियो । फोन गरेर यहाँ ठूलो स्क्रिन छ, फुटबल हेर्न आउ भनेर साथी बोलाउन थाले । एकचोटी ३, ४ जना ग्राहक हुने कफी पसलमा भोलिपल्टै १२, १५ जना भए । एक हप्तामा तीन सयभन्दा बढी आए । फुटबल हेर्नेले कफी/चुरोट अर्डर गर्ने नै भए । एकचोटी आएपछि धेरै ग्राहक विश्व कपभरी फुटबल हेर्न आए । तिनमा धेरैजनासँग गगनको दोहोरो चिनजान भयो । तीमध्ये झन्डै सयजना त हिमालयन जाभाको नियमित ग्राहक बने ।
कफी पसल खोल्न सर्भेका लागि उनले सातवटा प्रश्न राखेर प्रश्नावली बनाए । विभिन्न कर्पोरेट हाउस, बैंक, पसल आदिको ढोका ढोका चहारेर प्रश्नावली भराए ।
कफीको गेडा (बिन्ज) किन्न बसन्तपुर फ्रेस हाउस जाँदा उनले नेपाली अग्र्यानिक कफी नामको कफी फेला पारे । त्यसैदिन उनले निधो गरे, नेपाली कफीमात्र बेच्ने । काठमाडौंका गल्ली गल्लीमा एस्प्रेस्सो मेसिन राखेर कफी पसल खुल्न थालेका छन् ।काठमाडौंमा कफी पपुलर हुनुको प्रमुख कारण यहाँ घरपिच्छे कोही न कोही विदेशमा रहनु हो । देशमा बस्ने त्यहाँको कफी कल्चरसँग परिचित हुन्छन् ।
तारे होटेलका विदेशी पाहुनाले हिमालयन जाभामा कफी पिउन थालेपछि साहूजीहरूले चियो चर्चो गर्न थाले । काठमाडौं गेस्ट हाउसका साहू राजन शाक्यले ग्राहकका लागि गेस्ट हाउसमै सानो आउटलेट खोल्दिन अनुरोध गरे । पार्क भिलेज, क्लब हिमालयका लागि यस्तै प्रस्ताव आयो, उनले स्वीकारे ।
आफैं एस्प्रेस्सो मेसिन राख्न सोधीखोजी गर्न थालेपछि गगन आनन्दले मेसिन आयात गरी बेच्न थाले । २००३ मा लिंकन स्कुलका स्टाफलाई पायक पर्ने स्थानमा खोल्दिन अनुरोध आयो, रवि भवनमा खोल्दिए ।
यसरी विस्तारित हुँदै गयो । अहिले हिमालयन जाभाका १७ वटा आउटलेट पुगेका छन् । अमेरिकाको नेब्रास्कामा हिमालयन जाभाको फ्रेन्चाइज छ, मिनिसोट्टामा खुल्ने तयारी भइरहेको छ । क्यानडाको टोरन्टो, ल्हासा र भूटानको पारो विमानस्थलमा पनि हिमालयन जाभाको आउटलेट चलिरहेका छन् । तैपनि हिमालयन जाभाको सयौं आउटलेट विस्तार गर्ने योजना उनको छैन ।
नेपाली कफीको उत्पादन बढाउने ब्रान्डिङ/प्रवद्र्धन गर्ने र व्यापार गर्ने उनको खास योजना छ । यसका लागि उनले इलाममा जग्गा लिएर कफी खेती सुरु गरेका छन् । त्यही खेतीमार्फत उक्त भेगमा कफी उत्पादनमा क्रान्ति ल्याउने कुरा उनको दिमागमा नाच्छ । यस बाहेक उनले कफी ट्रेनिङ स्कुल चलाइरहेकै छन् । स्कुलमार्फत दक्ष हुने कफी मेकरले नै कफी पसल खोल्ने काम गर्नुपर्छ, भन्छन् ।
फरक रणनीति
हिमालयन जाभा अरुभन्दा कतिपय विषयमा फरक थियो । उनी सोकेसमा खेलौना राखेका थिए, किताब थियो । ‘खेलौना राखेपछि ग्राहकले किन राख्यो होला भनेर एकछिन सोच्छ, कम्तीमा एकछिन कफी सपसँग कम्युनिकेट त गर्छ', राख्नुको कारण यति नै थियो । गाउ“तिर डुल्दा मान्छे चौतारामा भेला भई चिया पिउँदै गफिएको देखेपछि उनले हिमालयन जाभामा कम्युनिटी टेबलको नाममा ठूलो टेबल राखे, गाउ“ले पारामा गफ गरुन भनेर ।
हिमालयन जाभामा काम गर्नेले श्रीमतीले पनि काम पाए जीविका सजिलो हुन्थ्यो भनेर उनलाई सुनाइरहन्थे । उनले आइडिया निकाले, असन इन्द्रचोकका कपडा पसलका ‘वेस्टेज' संकलन गर्ने, कामदारका श्रीमतीलाई बुन्न लगाएर सोभिनियर पिस बनाउने । यसरी बुनिएका सोभिनियर उनले जाभाकै सोकेसमा राखेर बिक्री गरे ।
मात्र नेपाली कफी
कफीको गेडा (बिन्ज) किन्न बसन्तपुर फ्रेस हाउस जाँदा उनले नेपाली अग्र्यानिक कफी नामको कफी फेला पारे । त्यसैदिन उनले निधो गरे, नेपाली कफीमात्र बेच्ने । आफैंले कफी ब्रान्डिङ गरी व्यापार नथालुन्जेल उनीहरूले त्यही कफी प्रयोग भयो ।
२००५ देखि २००८ को बीचमा उनीहरू देश–विदेश डुले । नेपाली कफी लिएर कफीका अन्तर्राष्ट्रिय एक्स्पोमा गए । कफी प्रवद्र्धन गरे, कफीको व्यापार गरे । ‘ग्लोबल कफी म्यापमा नेपाललाई पारेको हामीले हो', उनको दाबी छ ।
भारतमा कफीको उत्पादन वार्षिक तीन लाख टन, भियतनामले नौ लाख टन उत्पादन गर्छ । तर, नेपालमा अहिले वार्षिक उत्पादन सात सय टनमात्र छ । नेपालमा अहिले एक लाख टन उत्पादन गरे पनि तुरुन्त निर्यात हुने उनी ठोकुवा गर्छन् । नेपाली कफी स्तरीय छ । यसलाई एभरेस्ट भएको हिमाली देशको कफी भनेर ब्रान्डिङ गर्न सजिलो छ ।
अन्त मेसिनले कफी ग्रेडिङ गरिन्छ । हामीकहाँ महिलालो नाङलोमार्फत ग्रेडिङ गर्छन् । नाङलोमा ग्रेडिङ गरिएको फोटो देखाएर संसारभरिका कफी पारखीलाई नेपाली कफीतफ आकर्षित गर्न सकिन्छ ।
कफी उत्पादनमा दुईवटा समस्या छन्, अरु बालीजस्तो रोपेको ६ महिनामा उत्पादन हुने बाली हैन । कफी फल्न पाँच वर्ष कुर्नुपर्छ ।
तर, खेती गर्दै त्यसबाट गुजारा गर्ने आम नेपालीले पाँच वर्ष कुर्न सक्तैनन् । यसैले हुनेखाने नै यसमा नभिडी हुँदैन । अर्को कुरा, कफी उत्पादकले कफी पिउँदैनन् । रेस्टुरेन्टको सेफले आफूले पकाएको चाखेन भने खानाको गुणस्तर खस्किन सक्छ, यस्तै भएको छ । कफी संवेदनशील बाली हो । कंक्रिटको भुइँमा सुकाए सिमेन्टको बास्ना कफीमा आउँछ, धुँवा परे धुँवाकै बास्ना । पर्याप्त चेतना नहुँदा नेपाली कफीको गुणस्तर कायम राख्न अप्ठ्यारो छ ।
कफी कल्चर
नेपालमा कफी बेचेर कमाउनुमात्र नभई कफी कल्चर विकास गर्ने र स्थानीय कफी प्रवद्र्धनलाई साथसाथै लिएर हिँडेको उनी बताउँछन् । उनले कफीको मेसिन बेच्ने, रेसिपी सेयर गर्ने, ट्रेनिङ स्कुल चलाए । ‘नत्र हामी किन आफ्नै प्रतिस्पर्धी जन्माउदै हिँड्थ्यौं र,' उनी भन्छन् ।
काठमाडौंका गल्ली गल्लीमा एस्प्रेस्सो मेसिन राखेर कफी पसल खुल्न थालेका छन् । पोखरा लेकसाइडमा डेढ किलोमिटरमा करिब सयवटा एस्प्रेस्सो मेसिन छन्, जुन संसारमै विरलै हो । काठमाडौंमा कफी पपुलर हुनुको प्रमुख कारण यहा“ घरपिच्छे कोही न कोही विदेशमा रहनु हो । विदेशमा बस्ने त्यहा“को कफी कल्चरस“ग परिचित हुन्छन् । तिनलाई घरको भान्छामा पाक्ने इन्स्ट्यान्ट कफीले धित मर्दैन ।
अनि, बिन्ज कफी रोस्ट गरेर कफी बनाउने एस्प्रेस्सो मेसिन भएको पसलमा जान्छन् । साथीभाई, परिवारलाई पनि तिनैमा लैजान्छन र कफीका बारेमा सुनाउँछन् । ‘यसरी नै कफी लोकप्रिय भएको हो', उनी भन्छन् । तीमध्ये ९० प्रतिशत पसलमा नेपाली कफी नै पाक्छ ।
तैपनि नेपालमा कफी कल्चर विकास भइसकेको मान्न गगन तयार छैनन् । मन लागेको बेला कफी पिउने जमात बढ्दैमा कफी कल्चर बन्यो भन्न मिल्दैन । कफी स्वाद मानेर पिउने । त्यो कफीका बारेमा सोधीखोजी गर्ने, स्वादका बारेमा भन्न सक्ने जमात हुनुपर्छ । स्वादलाई परिभाषित गर्न सक्ने जमात बन्नुपर्छ । हिमालयन जाभाको ठमेल आउटलेटमा अहिले एकचोटीमा ३, ४ जनाले मात्र यसरी कफीका बारे चर्चा गरिरहेका हुन्छन, ती सबै पश्चिमा पर्यटक हुन्छन् ।
अन्नपूर्ण पोष्ट
Himaya coffee
